Eeuwig stijgen de zeeën
In: NRC, 20 januari 2007

Het enige stabiele aan het klimaat is de voortdurende verandering. Fluctuaties in zeeniveau zijn heel normaal en vormen geen directe bedreiging voor de aarde. 'De stijging van de zeespiegel heeft Nederland gevormd.'

Zeespiegelstijging is van alle tijden. Dus wat is eigenlijk het probleem? Het voortbestaan van de aarde staat er in ieder geval niet mee op het spel. Een zeespiegelstijging van een paar meter is hooguit erg onhandig voor de mens.'We moeten accepteren dat het zeeniveau altijd zal variëren,' zegt Bob Hoogendoorn van de afdeling Geotechnologie van de Technische Universiteit Delft. 'Het enige stabiele aan het klimaat is dat het verandert, maar die veranderingen zijn er altijd al geweest. Als al het landijs op Groenland smelt, stijgt het zeeniveau met ongeveer zes meter en daarmee zijn we weer terug op het niveau van 130.000 jaar geleden,' relativeert Hoogendoorn.

Nog maar 18.000 jaar geleden, tijdens de laatste IJstijd, lag de zeespiegel wereldwijd 120 meter lager lag dan nu. Het land rondom de Indonesische archipel was drooggevallen, net als de Noordzee. Onze voorouders konden naar Engeland lopen. Daarna, tussen achttien- en zevenduizend jaar geleden, is de zeespiegel explosief gestegen, om daarna weer af te zwakken. 'In ons land is het zeewaterniveau de afgelopen vierduizend jaar met slechts 2,5 meter gestegen. Dat heeft ons ten onrechte een gevoel van stabiliteit gegeven,' vindt fysisch geograaf Hoogendoorn. Het advies dat de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid in 2006 deed om de concentratie broeikasgassen te stabiliseren en zo verdere klimaatveranderingen te voorkomen, vindt Hoogendoorn daarom niet bepaald van realisme getuigen. 'Dat is net zoiets als het verlangen naar een maatschappij zonder criminaliteit.'

Zeespiegelstijging is niet alleen een heel normaal natuurlijk verschijnsel. Sterker nog, we zouden meer moeten beseffen dat rivierdelta’s zoals Nederland er hun bestaan aan te danken hebben, aldus Hoogendoorn. Dan gaat het vooral om Noord- en West-Nederland, die zonder klimaatverandering niet eens zouden bestaan.

Deltagebieden, zoals ook Nederland, reageren heel verschillend op variaties van het zeewaterpeil. Het natuurlijke proces van landwinning als gevolg van zeespiegelfluctuaties zag Hoogendoorn heel duidelijk in de Wolga-delta bij de Kaspische zee, waar hij de oude rivierlopen in kaart bracht. In zijn proefschrift The Impact of Changes in Sediment Supply and Sea-level on Fluvio-deltaic Stratigraphy (2006) combineerde hij de boorgegevens met geofysische data. 'Als het zeeniveau daalt, verplaatst een delta zich zeewaarts. De vraag is wat er gebeurt als de zeespiegel vervolgens weer stijgt. In de Wolga-delta hebben we gezien dat de nieuwe delta op dezelfde plaats blijft liggen. De aangroei van nieuwe sedimenten van klei en zand blijkt hier de stijging van het water bij te houden.'

Maar zelfs de Kaspische zee, een ‘natuurlijke laboratorium’ omdat het aantal variabelen er beperkt is, stelt wetenschappers keer op keer voor raadsels. 'De voornaamste input is de toevoer van water uit de Wolga, de belangrijkste output is de verdamping die onder invloed van het omliggende woestijngebied heel snel verloopt. Toch blijkt het zeeniveau hier een heel eigen leven te leiden en moeilijk te voorspellen te zijn, ondanks alle wetenschappelijke modellen die er van gemaakt zijn.'

Andere deltagebieden reageren weer anders op zeespiegelstijging, zo blijkt uit onderzoek van de Delftse collega’s van Hoogendoorn. 'In afzettingen rondom de Adriatische zee zien we als reactie een sterk landinwaartse verschuiving van de delta. Zelfs extreme versnellingen van zeespiegelstijging zijn hier goed terug te vinden in de afzettingen. Voor onze eigen Noordzee ligt de situatie gecompliceerder. Onderzoek van de voormalige Rijks Geologische Dienst heeft laten zien dat onze Noordzeekust tussen vijf- en tweeduizend jaar geleden, toen het water steeg, juist is uitgebouwd. Terwijl we nu in een periode met een relatief stabiele zeespiegel met kusterosie te maken hebben, omdat de aanvoer van klei en zand onvoldoende is.'

'Het staat vast dat er een verandering van het zeeniveau op komst is. Het enige dat we kunnen doen is te leren leven met een natuur die varieert en bovendien niet te voorspellen is, net als onze voorouders deden. Ons project Spiegelzee wil het historisch bewustzijn over zeespiegelstijging en –daling bij een breed publiek vergroten. De recente geschiedenis van de Nederlandse delta hangt direct samen met die natuurlijke schommelingen.' Met meer begrip van natuurlijke variaties hoopt Hoogendoorn dat we het ‘klimaatprobleem’ realistischer gaan benaderen en onder ogen zien dat verandering van de zeespiegel van alle tijden is.


HET PLAN. PROJECT SPIEGELZEE - Inzending TU Delft, Academische Jaarprijs 2006/2007

Veel fenomenen in ons landschap zijn in verband te brengen aan lage of hoge zeespiegelstanden. Met het project Spiegelzee wil de TU Delft de geschiedenis van de zeespiegelstijging en –daling in Nederland uitbeelden. Met een verticale cilinder op het strand wordt de historische en toekomstige zeespiegel gevisualiseerd ten opzichte van het huidige niveau. Als voorkeurslocatie is het strand bij Katwijk gekozen omdat zich hier voorbij de vloedlijn de restanten bevinden van een verdronken Romeins kasteel, de Brittenburg. Een horizontale, beweegbare plaat in de circa vijf meter hoge cilinder toont het zeeniveau en het corresponderende tijdstip. Met een draai aan de slinger kan de strandbezoeker het niveau en daarmee de tijdschaal variëren. Lage zeespiegelstanden komen tot stand door een in de cilinder gemonteerde spiegel, waarmee de suggestie wordt gewekt in een put te kijken.

Op een posterwand zijn de bijbehorende landschapsrelicten te zien die met de verschillende zeespiegelniveaus corresponderen, zoals oude duinenrijen, de Utrechtse heuvelrug en het Romeinse fort Brittenbrug. Aan de bezoekers wordt als souvenir een klein plexiglas venster meegegeven gevuld met water en zandkorrels van verschillende grootte en kleur, waarmee de interactie tussen land en water wordt geďllustreerd. Door de oriëntatie te veranderen ontstaat steeds opnieuw een andere gelaagdheid. Dit illustreert hoe de zeespiegel zijn sporen in de ondergrond nalaat. Ter ondersteuning van het project Spiegelzee wil de TU Delft een internetsite ontwikkelen met daarop korte animaties voor verschillende leeftijdsgroepen waarmee de effecten van zeespiegelstijging worden nagebootst en ook wetenschappelijke simulatiemodellen voor kustlijnontwikkeling en zeespiegelstijging.
Het voorstel is te lezen op www.spiegelzee.nl