2. Plaattektoniek

De reis die Nederland de laatste half miljard jaar vanaf de Zuidpool noordwaarts heeft gemaakt, is aangedreven door plaattektoniek. Dit bijzondere fenomeen houdt in dat de aardkorst uit losse stukken bestaat die zich ten opzichte van elkaar bewegen. Deze continue beweging van de aardplaten wordt in gang gezet door warmtestromen in de aardmantel.
Plaattektoniek leidt tot gebergtevorming, het ontstaan van nieuwe stukken oceanische korst, vulkanisme en aardbevingen.

Aardkorst in fragmenten: tektonische platen en bewegingsrichting. De zwarte lijnen vormen de grenzen van de aardplaten. Bron: USGS

Microplaten, vukanisme en aardbevingen
De tektonische platen die we op bovenstaande afbeelding zien, zijn echter weinig gedetailleerd. In werkelijkheid vertonen deze grote aardplaten ook weer barsten. Zo liggen ten westen Zuid-Europa en Noord-Afrika de eilandengroepen met Madeira en de Canarische eilanden op afzonderlijke 'micro-platen'. Het vulkanisme is hier een gevolg van een hotspot in de aardmantel, waar het magma bovengemiddeld heet is. Omdat de aardkorst over de hotspot heenschuift, onstaat er een rij of groep van vulkanen, met de oudste vulkaan in het oosten. Het fenomeen van een hotspot zien we ook in Hawaii en de Galapagos Eilanden.

De (onderzeese) botsingen van aardplaten en andere breuken in de aardkorst zijn de oorzaak van aardbevingen. Op de kaart hieronder is te zien dat de kracht van de aardbevingen - die plaatsvonden tussen 1900 men 2017 - de grens van tektonische platen volgt.

De intensiteit van krachtige tot zeer krachtige aardbevingen (in de legenda volgens de schaal van Richter) volgt de grenzen van de aardplaten. Klik op de kaart voor een vergroting. Bron: USGS

Relatie met de Amsterdamse fossielen
Het stukje aardkorst waar 'Nederland' op lag maakte deel uit van een uitgestrekte zeebodem. Het lag aan de oostzijde van het oercontinent Pangea, dat zich aan het vormen was, en schoof langzaam noordwaarts.

Aandachtspunten
- Geologische fenomenen en herkomstlanden van leerlingen;
- Recente aardbevingen in relatie tot aardplaten;
- Vulkanisme en aardplaten;
- Vormen van eilandengroepen;
- De kaart waarop de aardplaten zijn aangegeven is geschikt om er een puzzel van te maken: Download kaart zonder namen en pijlen (puzzelversie).

Gerelateerde thema's
- De wereldreis van Nederland
- Grote geologen

Leessuggesties
- Beunk, F. en W. de Vries (2000). Plaattektoniek: motor van het 'systeem aarde'. Lees het artikel hier. In: Gea 33/2.
- Ganeri, Anita (2011). Vurige vulkanen. Uitgeverij Kluitman. Dit boek maakt deel uit van de serie Waanzinnig om te weten.
- NGV en NGV afd. Limburg (1992/2006). Geologie in telegramstijl. Lees hier meer over plaattektoniek.
- Vries, W. de (2012). De geschiedenis van de geologie deel I. Lees het artikel hier. In: Gea 45/1.