5. Klimaatverandering

Klimaatverandering is van alle tijden, maar vond in het geologisch verleden meestal heel traag plaats. Dat is een belangrijk verschil met nu: de wereldwijde temperatuurstijging verloopt zo snel dat de ecosystemen zich onvoldoende kunnen aanpassen. Bovendien krijgt, door de dominantie van de mens, de natuur minder ruimte om zich aan te passen.

Klimaat op planeet aarde
Het klimaat wordt bepaald door verschillende factoren, zoals de ligging van de continenten, de zeestromingen, die functioneren als transportbanden voor warmte, de temperatuur van de oceanen, grootschalige vegetatie op land, de positie van onze planeet in het zonnestelsel en de samenstelling van gassen in de atmosfeer. Op een aantal van deze factoren heeft de mens geen invloed, zoals de ligging van de continenten; bovendien verandert hieraan op de menselijke tijdschaal vrijwel niets.

De aarde draait om de zon in een ellipsvormige baan. Onze planeet staat daarom afwisselend dichtbij en veraf, wat tot een cyclische variatie in zoninstraling leidt. Dit fenomeen van de 'excentriciteit' is één van de Milanković-parameters. Bron: Wikimedia Commons/WillowW, CC BY-SA 3.0.

Het Nederlandse klimaat tijdens het Carboon: twee gezichten
Zoals zo treffend verwoord op de website www.geologievannederland.nl: Nederland heeft twee gezichten tijdens het Carboon. Het tweede gezicht is ons het meest bekend: dat van varenmoerassen en zegelbomen, reuzenlibellen en de steenkool met plantenfossielen die we uit het late Carboon in de Limburgse mijnen vinden. Maar het Carboon duurde maar liefst zestig miljoen jaar. Tijdens het vroege Carboon maakten de aardlagen onder ons huidige land deel uit van de bodem van een tropische zee, met riffen en waarin de 'Amsterdamse zeedieren' leefden die na hun dood in de kalkmodder gefossiliseerd raakten.

Overgang van Vroeg- naar Laat-Carboon. Tijdens het Onder-Carboon lag West-Europa onder een uitgestrekte zee, met zeedieren die wij nu in de stoepranden en grachtenpanden tegenkomen. De plantengroei tijdens het Boven-Carboon onttrekt grote hoeveelheden broeikasgassen aan de aardse atmosfeer, waardoor het droger en lokaal kouder wordt. Illustratie: Frank Wesselingh, Naturalis.

Relatie met de Amsterdamse fossielen
De Amsterdamse zeedieren leven in een tropische zee die West-Europa bedekt. Het klimaat op deze locatie, net boven de evenaar, is vergelijkbaar met het klimaat van tegenwoordig op die locatie.

Aandachtspunten
- Oceaancirculatie a.d.h.v. een proefje met zout;
- Positie aarde - zon in Reis door de ruimte
- Broeikaseffect in deze les
- Migratie van soorten, bijv. schelpdieren uit de Noordzee;
- IJstijden in verschillende geologische tijdvakken.

Gerelateerde thema's
- Geologische tijdschaal
- Grote extincties

Leessuggesties
- Gerelateerde thema's in de Geo: Weer en Klimaat; Systeem Aarde. Bekijk het hier.
- Gerelateerde thema's in de Geo: Klimaat en landschapszones. Bekijk het hier.