6. Carboonfossielen

In de tijd van de Amsterdamse fossielen, het vroege Carboon, speelde een groot deel van het leven zich in zee af. In de Carboonzee leefden brachiopoden, ofwel 'reuzenschelpen', en koralen in allerlei vormen. We komen ze allemaal tegen in Amsterdam! Veel koralen uit die tijd waren in staat uitgestrekte riffen te bouwen. Aan de bodem verankerd leefden groepen zeelelies, met lange stelen en armen, die wel metershoog konden worden. Al deze diergroepen zijn 'filter-feeders': ze zeven kleine eencellige algjes en diertjes uit het zeewater.
Lees verder in het hoofdstuk 'Carboonzee' in het iBook (hiernaast downloaden).

Brachiopoden en buisjeskoraal in stoeprand © A. van Roekel

Brachiopoden
Brachiopoden zijn schelpdieren die tijdens de tweede helft van het Paleozoicum dominant waren in de wereldzeeën. Met de schelpen die wij tegenwoordig op het strand vinden (de evolutionaire gezien veel jongere tweekleppigen) hebben zij niets te maken: brachiopoden vormen een eigen stam binnen het dierenrijk, net als de gewervelden (zoals vissen) en de holtedieren (zoals koralen). Ze stonden op het menu van schelpvretende haaien, die de wereldzeeën toen bevolkten.
Lees verder in het hoofdstuk 'Brachiopoden' in het iBook (hiernaast downloaden).

Koralen
In Amsterdam komen we twee groepen koraal tegen, die beide aan het einde van het Perm zijn uitgestorven: de Rugosa en Tabulata. In het Belgisch hardsteen vinden we hoornvormige, solitaire rugose koralen, te herkennen aan de stervormige dwarswandjes die, afhankelijk van de doorsnede, cirkel- of ovaalvorming zijn. Siphonodendron en Syringopora zijn struikvormige kolonievormende koralen ("buisjeskoraal") en ook het honingraatvormige Michelinia leefde in kolonies.
Lees verder in het hoofdstuk 'Koralen' in het iBook (hiernaast downloaden).

Zeelelies
Een zeelelie heeft op het eerste gezicht meer weg heeft van een plant dan van een dier. Met hun armen filteren ze voedsel uit het zeewater. De kelk is meestal, net als bij de zeester en zee-egel, vijfzijdig symmetrisch. Heel bijzonder is de samenstelling van de schijfjes van de steel en arm van de zeelelie: deze bestaan uit één calcietkristal. Als het dier doodgaat, vergaat het organisch materiaal wat de schijfjes bij elkaar houdt, en zo vallen de stelen en armen al snel uiteen.
Lees verder in het hoofdstuk 'Zeelelies' in het iBook (hiernaast downloaden).

Buisjeskoraal in 3D in stoeprand © A. van Roekel

Aandachtspunten
- Alle hoofdstukken op deze website zijn zo opgesteld dat zij ondersteunende informatie geven over het voorkomen van fossielen in de stad. Recent is hiervoor de term stadspaleontologie in zwang gekomen;
- De informatie op deze website geeft voldoende informatie om een kort straatcollege voor te bereiden. Voordat u een wandeling langs fossielen in de stad begint, verdient het aanbeveling om belangrijke geologische begrippen te introduceren.

Leessuggesties
- A. van Roekel (2011). Kilkenny-kalksteen: een stukje Ierland in de Amsterdamse binnenstad. Lees het artikel hier. In: Gea, 44(1).
- J. Sanders (2021). iBook Carboon. Download dit iBook op de website van GEA. - A.A. Slupik (2002). Rugosa, een succesvolle groep koralen uit het verleden. Lees het artikel hier. In: Gea, 35(3).
- C.F. Winkler Prins. (1989). Brachiopoden, deel I. Lees het artikel hier. In: Gea, 22(3).
- C.F. Winkler Prins (1989). Brachiopoden, deel II. Lees het artikel hier. In: Gea, 22(4).