3. Geologische tijdschaal

Geologen denken in miljoenen jaren. Met de menselijke tijdschaal heeft dit weinig te maken ... Homo sapiens loopt nog geen 100.000 jaar op deze planeet rond. Op de hieronder afgebeelde 'geologische klok' is te zien dat de mens pas kort geleden op het toneel is verschenen, al is de invloed op het ecosysteem wél zeer groot.

Enkele eeuwen aardwetenschap heeft enorm veel kennis opgeleverd over de indeling van de geologische tijd, die is gestructureerd op de geologische tijdschaal. Pas aan het einde van de 18e eeuw ontstond het besef van 'Deep Time': de aardlagen (sedimenten) wereldwijd lieten onomstotelijk zien dat de Aarde veel ouder was dan enkele duizenden jaren, zoals in onder meer de Bijbel werd beschreven.

Cambrium: explosie van levensvormen
De geologische tijdschaal vangt aan met het ontstaan van de Aarde, maar pas om "zeven minuten voor twaalf", een half miljard jaar geleden, evolueren organismen met een kalkskelet, waarmee geologen de beschikking krijgen over een gedetailleerde fossielenverzameling. Met een explosie van levensvormen vangt dan het Cambrium aan. Dit is de start van het Paleozoïcum: het lichtblauwe deel van de binnencirkel.

Geologische 'klok' vanaf het ontstaan van de Aarde, 4,5 miljard jaar geleden. De dunne lijnen geven de start van een bijzondere gebeurtenis in de evolutie aan, zoals zuurstofproductie door bacteriën en de eerste gewervelde landdieren. Klik op de afbeelding voor een vergroting. Bron: Publiek domein via Wikimedia Commons

Geologische tijd in blokken verdeeld
De overgangen tussen de verschillende tijdvakken hebben meestal te maken met grote uitstervingsgolven als gevolg van bijv. vulkanisme en klimaatverandering. Grote tijdblokken worden onderverdeeld in steeds kleinere, meer gedetailleerde blokken. Zo onstaat er een zogeheten Chronostratigrafische tabel, waarvan in 2018 een Nederlandstalige versie is verschenen.

Hieronder is een beknopte geologische tijdschaal wergegeven, met daarin de belangrijkste geologische periodes. De Amsterdamse fossielen leefden gedurende een groot deel van het Paleozoïcum (letterlijk betekent dit "Oud leven") en stierven aan het einde van de periode van het Perm uit. De afzettingen dateren echter uit het oudste deel van het Carboon.

Geologische tijdschaal, met era's en periodes in miljoenen jaren (Ma). Klik op de afbeelding voor een vergroting.

Relatie met de Amsterdamse fossielen
De zeedierresten kwamen terecht op de zeebodem van kalkmodder tijdens het Onder-Carboon. We noemen het "Onder", omdat oudere gesteenten dieper liggen. Klik hier voor een tijdschaal waarin de Amsterdamse fossielen een hoofdrol spelen.

Aandachtspunten
- Het Carboon is in ons land met name bekend van de steenkoolafzettingen met veel fossielen van moerasplanten (Boven-Carboon);
- Op de webpagina van www.geologievannederland.nl worden de tijdvakken in de vorm van een draaiend wiel weergegeven;
- Werken met een tijdlint: Download artikel Langs de geologische tijdlijn;
- Materiaal: Download de Nederlandstalige Chronostratigrafische tabel hier als pdf (printvriendelijk).

Gerelateerde thema's
- Grote extincties

Leessuggesties
- Fortuin, A.R. (2006). Waar blijft de tijd? Een moderne geologische tijdschaal nader bekeken. In: Gea 2006/3. Lees het artikel hier.
- NGV en NGV afd. Limburg (1992/2006). Geologie in telegramstijl. Lees hier meer over de geologische tijd.
- Roekel, A. van (2011). Golden spikes illustreren de geologische tijdschaal. In: Gea 2011/3. Lees het artikel hier.